In bewaring overgeleverd zonder gehoord te worden, een gewone dag voor een asielzoeker in Europa

In een rechtszaal van de rechtbank in Amsterdam zitten een rechter, een IND-medewerker en een advocaat voor de behandeling van een zaak van een man die niet aanwezig is op de zitting. De zaak gaat over dhr. Kala, die een asielverzoek in België heeft ingediend, maar inmiddels op 5 oktober 2022 werd opgepakt voor dronkenschap in Nederland. De aanwezigheid van de onzichtbare Kala in Nederland dreigt in een systeem van formalistische regels van overlevering tussen Europese landen weggeredeneerd te worden.

Voordat de zitting is begonnen vertelt de advocaat, dhr. K. Ramdhan, dat dit soort zaken niet zoveel voorstellen. Dat komt volgens hem omdat de Europese regelgeving, de Dublinverordening, tot op de puntjes is uitgewerkt en bijna geen ruimte laat voor de beoordeling van individuele gevallen. "In dit soort zaken staat het eigenlijk allemaal al vast en is het meer een formele procedure", vertelt Ramdhan net voordat de zaak wordt uitgeroepen. "Er is niet zoveel dat een advocaat hier in kan brengen".

In de rechtszaal wordt dhr. Kala letterlijk niet gezien, hij heeft op het laatste moment afgezien van aanwezigheid bij de zitting. Dat asielzoekers uit zicht blijven, en onrecht ongezien blijft, typeert een breder trend binnen de asielrechtpraktijk. Dit komt door een groter nadruk op efficiëntie dan aandacht voor de menselijke maat, volgens wetenschappers van het Centrum voor Migratierecht van de Radboud Universiteit. In het Nederlands Juristenblad leggen ze verbanden tussen het ongekend onrecht in de toeslagenaffaire, die tot grote ellende heeft geleid, en een vergelijkbare situatie binnen het vreemdelingenrecht.

Maar waarom zou Kala van België naar Nederland migreren voordat hij een antwoord op zijn asielaanvraag heeft gekregen? Dat komt nauwelijks op gedurende de zitting. Het enige dat opkomt, is dat hij in problemen zou zijn geraakt in België, volgens de IND-medewerker. Dat vertelt ze om aan te tonen dat hij daardoor niet vrijwillig naar België terug zou gaan (vluchtgevaar), al heeft zijn raadsman gezegd dat hij heeft ingestemd met teruglevering.

Volgens advocaat Ramdhan, zou het Dublinverordening-systeem ooit zijn bedacht uit de noodzaak om te voorkomen dat asielzoekers binnen de EU verloren zouden raken gedurende hun vaak lange procedures om erkend te worden als vluchteling. Dat, en door harmonisatie van de asielregels zou rondshoppen bij de meest gunstige regels binnen de EU voorkomen worden.

Al was dat het doel bij het maken van de verordening, heeft het niet zijn doel bereikt, volgens een rapport van de European Parliamentary Research Services (EPRS) en van de European Council on Refugees and Exiles (ECRE).

Volgens het onderzoek, heeft de Dublinverordening irreguliere migratie in plaats van afgeraden, juist aangemoedigd. Dat komt omdat asielzoekers met wantrouwen door autoriteiten worden gehandeld, wat thuis voelen in een vreemd land moeilijk maakt. Maar ook doordat sommige landen al vroeg duidelijk maken dat een asielprocedure kansloos wordt en dat de asielzoeker zelf geen keuze heeft in welk land hun aanvraag beoordeelt, vinden experts dat deze irreguliere migratie simpelweg logisch wordt.

Kala's rechtszaak duurt in totaal maar een kwartier, en dat alleen omdat zijn raadsman toch wel een vurig betoog heeft gehouden, na toe te geven dat er niet veel valt te bepleiten in een dichtgetimmerd Europees systeem. Hij heeft het belang van het onnodig opsluiten van zijn cliënt bepleit op principiële gronden, nadat er met een wat coulante houding vanuit de IND werd omgegaan. "Zelfs één dag opgesloten is een zeer indringende inmenging in het privéleven van mijn cliënt", zei de raadsman in reactie op het betoog van de IND-medewerker dat het verschil tussen 5 of 6 dagen opgesloten in afwachting van uitlevering aan België niet onredelijk lang was.

Het Europees vreemdelingenrecht heeft dus een gezichtloos Kala voor zich berecht, en daarmee hem letterlijk als vreemde gehouden. Misschien dacht hij dat het niet zoveel zin had om zelf gedurende behandeling van zijn zaak aanwezig te zijn, gezien het waarschijnlijk niet zo veel zou hebben voorgesteld, als hij toch zeer waarschijnlijk naar België terug zou moeten gaan.